Obowiązek alimentacyjny: rodziców względem dzieci, dzieci względem rodziców, małżonków.

Podstawową kwestią jest zdefiniowanie obowiązku alimentacyjnego. Jest to obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę możliwości także środków wychowania na rzecz uprawnionego. Środki utrzymania mogą być dostarczane w formie finansowej, ale niewykluczone jest także ich spełnianie w naturze, np. poprzez zapewnienie odpowiednich warunków mieszkaniowych czy specjalistycznej opieki medycznej. Jeżeli chodzi o środki wychowania, mogą one zostać zaspokojone w wyniku zakupów odpowiednich dóbr (odzież, bilety do miejsc rozrywki, materiały edukacyjne), jak również polegać mogą na osobistych staraniach zobligowanego – pomoc w opiece, dbanie o rozwój intelektualny uprawnionego, gotowanie posiłków. Warto zaznaczyć, że alimenty w tej postaci dotyczą właściwie tylko małoletniego dziecka lub osoby niepełnosprawnej.

Warto zauważyć, że wysokość alimentów zależy od dwóch czynników.
Po pierwsze, potrzeby powinny spełniać wymóg „usprawiedliwionych”. Co to oznacza w praktyce? Przyjmuje się, że owe potrzeby nie powinny wykraczać poza przeciętny, przyjęty w danym czasie i środowisku zakres. Kluczowe dla ich określenia jest dotychczasowy poziom stopy życiowej uprawnionego. Drugim czynnikiem są zarobkowe możliwości zobligowanego. Oczywistym jest, że dziecko milionera będzie mogła się ubiegać o znacznie wyższe alimenty niż osoba wychowująca się w rodzinie, w której jedynym dochodem jest renta z tytułu niezdolności do pracy jednego z domowników.

No właśnie, zazwyczaj przeciętny człowiek kojarzy hasło „alimenty” z obowiązkiem na rzecz dziecka. I słusznie, bowiem zgodnie z art. 133 § 1 kro rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. W rzeczywistości jest to najczęstsza sytuacja, ale niejedyna.

Również dzieci są zobowiązane w niektórych przypadkach do świadczeń na rzecz rodziców. Jakie okoliczności muszą wystąpić? Opisane zostały one w § 2 tego samego artykułu. Stanowi on, że poza wypadkiem z § 1 uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku. Wynika z tego, że rodzice mogą ubiegać się o alimenty od swoich dzieci tylko wówczas, kiedy znajdują się w niedostatku (nie mogą zaspokoić swych podstawowych potrzeb życiowych), a ich potomstwo ma ustabilizowaną, korzystniejszą od nich kondycję finansową. Co więcej, ów niedostatek nie może być wynikiem zawinionych działań rodziców – jeżeli powstał on wskutek hazardu, pijaństwa, a nawet lenistwa, to dziecko może się skutecznie przed takim żądaniem obronić.

Trzecią najczęściej spotykaną sytuacją jest alimentacja pomiędzy byłymi małżonkami. Może się o nie ubiegać ten, który nie został uznany wyłącznie winnym rozkładu pożycia małżeńskiego i który jednocześnie znajduje się w niedostatku. W przypadku, kiedy to jeden z małżonków jest wyłącznie winny, wówczas drugi z nich może ubiegać się alimenty bez spełnienia drugiej z przesłanek. Nie musi więc znajdować się w owym niedostatku, wystarczy, że nastąpi istotne pogorszenie jego sytuacji materialnej.