TESTAMENT JAKO PODSTAWA DZIEDZICZENIA

W polskim systemie prawnym dziedziczenie reguluje Kodeks Cywilny. Dziedziczenie jest to wejście spadkobiercy lub kilku spadkobierców w sytuację prawną spadkodawcy polegającą w szczególności na nabyciu praw i obowiązków majątkowych, których podmiotem był spadkodawca. Dzieje się to na skutek jego śmierci.

Kodeks Cywilny przewiduje dwie drogi dziedziczenia, inaczej powołania do spadku. Dziedziczenie na podstawie ustawy, a drugie dziedziczenie na podstawie testamentu. Dziedziczenie testamentowe wymaga pozostawienia przez spadkodawcę ważnego testamentu. Brak ważnego testamentu oznacza dziedziczenie na podstawie ustawy. Testament umożliwia modyfikację kolejności dziedziczenia oraz daje spadkodawcy dowolność w wyznaczeniu osób lub podmiotów powołanych do spadku, daje również możliwość wydziedziczenia z kręgu uprawnionych do spadku, co jest niezwykle istotne w przypadku osób niegodnych dziedziczenia.

Kodeks cywilny przewiduje dwa rodzaje testamentów - testamenty zwykłe tj.; testament holograficzny, czyli własnoręczny, testament notarialny i testament allograficzny oraz testamenty szczególne: testament ustny, testament podróżny oraz testamenty wojskowe, których szczególną formę testamentów określa rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości.

Testament holograficzny polega na spisaniu swojej woli w całości osobiście, własnoręcznie wraz z datą i podpisem, również własnoręcznym. Warto podkreślić, że brak daty nie powoduje nieważności testamentu, pod warunkiem, że nie wywołuje to wątpliwości co do zdolności do sporządzenia testamentu, jego treści lub stosunku z innymi testamentami testatora. Data bowiem będzie kluczowa, jeśli istnieć będą przykładowo dwa testamenty jednego spadkodawcy, ponieważ będzie trzeba ustalić, który z nich jest bardziej aktualny i na których będzie się opierało dziedziczenie.

Testament notarialny jest dokumentem w formie aktu notarialnego. Jest to najbezpieczniejsza forma testamentu. Testament notarialny jest sporządzany przez notariusza i stanowi dokument o mocy urzędowej i można być pewnym, że sporządzony przez niego testament nie będzie zawierał błędów, które może popełnić testator spisując wolę samodzielnie, np. jeśli chodzi o czyjeś wydziedziczenie. Testament notarialny daje też dodatkową pewność, że nie zostanie w przyszłości podważony. Wpływa na to również fakt, że notariusz ma obowiązek wylegitymować testatora, jak i możliwość odmówienia sporządzenia testamentu, jeśli stwierdzi, że spadkodawca nie jest w stanie świadomie rozporządzać swoim majątkiem. Testament zostaje sporządzony w obecności notariusza i własnoręcznie podpisany przez testatora. Warto podkreślić, że testament notarialny, jest jedyną formą testamentu, w którym zawrzeć można tzw. zapis windykacyjny, czyli spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku.

Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:

•  rzecz oznaczona co do tożsamości;
•  zbywalne prawo majątkowe;
•  przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne;
•  ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności;
•  ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.

Ważne jest również to, że notariusz przechowuje oryginał testamentu. Nie trzeba więc obawiać się o jego utratę czy zniszczenie, czy sfałszowane.

Istotne jest również, że sporządzony może być również przez osoby nieme i głuche, które zamiast własnoręcznego podpisu mogą złożyć pod nim odcisk palca obok ich imienia i nazwiska, które napisał notariusz.

Testament allograficzny, inaczej zwany urzędowym. Nazwę swoją zawdzięcza temu, że polega na ustnym oświadczeniu swojej woli wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Wybrana osoba urzędowa odbiera oświadczenie od spadkodawcy osobiście. Wymagana jest przy tym obecność co najmniej dwóch świadków, którzy nie są spadkobiercami, przy czym może być ich też więcej. Najczęściej są to pracownicy urzędu. Złożone oświadczenie spisywane jest w protokole, który odczytuje się spadkodawcy i świadkom. Po tym protokół musi zostać przez nich oraz przez osobę, która odebrała oświadczenie woli, np. starostę, podpisany. Jeśli z jakichś względów spadkodawca nie ma możliwości złożenia podpisu pod protokołem, zawiera się to w jego treści wraz z podaniem przyczyny braku podpisu. Z uwagi na ustny sposób złożenia oświadczenia woli przez spadkodawcę, w tej formie nie mogą sporządzić testamentu osoby głuche lub nieme. Testament alograficzny podobnie jak testament notarialny ma moc dokumentu urzędowego.

Natomiast testamenty szczególne, przewidziane są dla sytuacji szczególnych, niecodziennych, nadzwyczajnych okoliczności, które uniemożliwiają sporządzenie testamentu zwykłego.

Szczególnie są konieczne w sytuacji zagrożenie życia spadkodawcy i prawdopodobieństwa jego rychłej śmierci. Najczęściej będzie to spowodowane chorobą, wypadkiem czy nadchodzącą katastrofą. Trzeba pamiętać, że z uwagi właśnie na nadzwyczajne ich stosowanie, ograniczony jest termin ważności takich dokumentów. Testament szczególny traci moc w dniu, w którym upłynie 6 miesięcy od ustania okoliczności, które umożliwiały skorzystanie z testamentu szczególnego, a nie zwykłego. Po upływie tego czasu, testament szczególny jest nieważny, a spadkodawca powinien sporządzić testament zwykły.

Testament ustny jest on do sporządzenia w sytuacji, kiedy spadkodawca spodziewa się bliskiej śmierci lub jeśli wskutek szczególnych okoliczności nie ma, jak sporządzić testamentu zwykłego lub jest to dla niego bardzo utrudnione. Obawa rychłej śmierci jest całkowicie subiektywna i nawet jeśli testator przeżyje, nie ma to wpływu na ważność sporządzonego testamentu. Testament ten polega na ustnym oświadczeniu swojej woli przez spadkodawcę, przy obecności świadków, których musi być co najmniej trzech. Do stwierdzenia treści testamentu ustnego ustawodawca reguluje dwie możliwości. Pierwsza z nich polega na tym że, jeden ze świadków lub osoba trzecia, spisuje oświadczenie spadkodawcy, w ciągu roku od dnia jego złożenia, a utworzone w ten sposób pismo podpisują spadkodawca oraz przynajmniej dwóch świadków. Wymaga się by w treści pisma podane były data i miejsce jego sporządzenia oraz data i miejsce złożenia oświadczenia woli. Jeśli nie skorzystało się z tej możliwości, treść testamentu ustnego można stwierdzić poprzez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem, w ciągu 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy. Może się zdarzyć tak, że przesłuchanie jednego ze świadków będzie bardzo trudne lub nawet całkiem niemożliwe do przeprowadzenia. W takiej sytuacji sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach tylko dwóch świadków.

Testament podróżny charakteryzuje się tym, że jest sporządzany przez spadkodawcę podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym. Do jego sporządzenia najczęściej dochodzi w sytuacji, w której stan zdrowia pasażera na tyle się pogorszy, że przewidywać można jego szybką śmierć. Jego sporządzenie polega na złożeniu oświadczenia woli przez spadkodawcę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Treść oświadczenia spisywana jest przez dowódcę lub jego zastępcę, wraz z datą jej spisania, a następnie odczytywana spadkodawcy w obecności świadków. Jeśli treść dokumentu odpowiada złożonemu wcześniej oświadczeniu woli, to podpisywany on jest przez spadkodawcę, świadków oraz dowódcę lub jego zastępcę, w zależności od tego, kto odbierał oświadczenie woli i spisywał jego treść. Jeśli zaistnieje sytuacja, że spadkodawca nie jest w stanie złożyć podpisu pod dokumentem, należy dodać taką wzmiankę w jego treści wraz z przyczyną tej niemożności.

adw. Anna Kotlarska-Honisz

POTRZEBUJESZ POMOCY PRAWNEJ? SKORZYSTAJ Z DARMOWYCH PORAD W PUNKTACH NA TERENIE CAŁEJ POLSKI!

Z nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego skorzystać może:

- każda osoba fizyczna, która potwierdzi stosownym, pisemnym oświadczeniem, że nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej (do pobrania i podpisania w punkcie),

- osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, niezatrudniające innych osób w ciągu ostatniego roku, co należy potwierdzić dodatkowym oświadczeniem.

Każda osoba, która chce skorzystać z porady, powinna wcześniej umówić się na wybrany dzień i godzinę wizyty w konkretnym punkcie.

Rejestracji można dokonać:

- telefonicznie pod numerem wskazanym na stronie internetowej starostwa lub urzędu miasta na prawach powiatu,

- on-line: za pośrednictwem strony zapisy-np.ms.gov.pl Podczas rejestracji nie trzeba podawać żadnych swoich danych osobowych, ani informować o sprawie, w której potrzebujemy pomocy lub konsultacji.