DAROWIZNA, TESTAMENT
CZY DOŻYWOCIE?
WADY I ZALETY POSZCZEGÓLNYCH FORM PRZENIESIENIA WŁASNOŚCI.

Planując dokonanie rozporządzenia własnym majątkiem z reguły zastanawiamy się, który sposób przeniesienia własności składników majątku jest najbardziej odpowiedni. Jako możliwe formy możemy wybrać umowę darowizny, testament oraz umowę dożywocia. Dokonując wyboru należy się zastanowić, kiedy ma nastąpić przeniesienie własności nieruchomości (za życia czy już po śmierci), jakim dysponujemy budżetem na pokrycie ewentualnych kosztów dokonanej czynności (np. koszty notarialne), czy oprócz własnych interesów chcemy zabezpieczyć swoich bliskich (np. obdarowanych przed roszczeniami innych spadkobierców z tytułu zachowku)?

W niniejszym artykule zostaną zaprezentowane wady i zalety trzech najbardziej popularnych form zadysponowania majątkiem, tj. darowizny, testamentu i dożywocia. W pierwszej kolejności zostanie omówiony sposób przeniesienia majątku na wypadek śmierci, tj. testament, następnie umowy skutkujące przeniesieniem własności na osoby trzecie jeszcze za życia, tj. umowy darowizny i dożywocia.

Testament
Jest to najtańsza forma rozporządzenia własnym majątkiem ze skutkiem następującym po śmierci testatora. Najczęściej występuje jako testament własnoręczny (sporządzony własnoręcznie, opatrzony datą i podpisem osoby dokonującej czynności – w zasadzie jedynym kosztem jest zakup papieru) lub testament notarialny (sporządzony i zarejestrowany u notariusza – koszt rzędu kilkuset złotych). Dla potwierdzenia nabycia spadku w drodze testamentu koniecznym jest przeprowadzenie postępowania przed notariuszem lub sądem.

W przypadku, gdy w wyniku sporządzenia testamentu dochodzi do pominięcia części spadkobierców, który dziedziczyliby po zmarłym gdy testamentu nie było, przysługuje im roszczenie o zachowek. Wysokość zachowku wynosi i ½ wartości udziału spadkowego, który
przypadałby danej osobie, gdyby dziedziczyła zgodnie z ustawą oraz 2/3 wartości udziału spadkowego, jeżeli uprawniony do zachowku jest małoletni albo trwale niezdolny do pracy. Do grona uprawnionych do zachowku należą członkowie najbliższej rodziny (zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy) i mogą dochodzić swoich roszczeń w terminie 5 lat od chwili otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy.

Przy obliczaniu zachowku uwzględnia się darowizny uczynione przez spadkodawcę (za wyjątkiem drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż 10 laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku). Nabycie spadku na podstawie testamentu wiąże się z obowiązkiem uiszczeniem podatku od spadku, z którego jednak zwolniona jest najbliższa rodzina spadkodawcy (tzw. grupa zerowa - małżonek, zstępni, wstępni, pasierbowie, rodzeństwo, ojczym, macocha). Warunkiem skorzystania ze zwolnienia jest złożenie odpowiedniej deklaracji do Urzędu skarbowego w ciągu sześciu miesięcy od uprawomocnienia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia przed notariuszem.

Testament może być w każdym czasie odwołany lub zmieniony przez testatora.

Darowizna
Jest to forma nieodpłatnego przeniesienia własności majątku już za życia darczyńcy, skutek następuje już z chwilą podpisania umowy lub wydania przedmiotu darowizny. W przypadku, gdy darowizna dotyczy nieruchomości koniecznym jest zawarcie umowy w formie aktu notarialnego (koszt czynności wynosi zwykle od ponad tysiąca do kilku tysięcy złotych).

W ramach zawieranej umowy często stosowanym rozwiązaniem jest ustanowienie służebności mieszkania w zamian za darowiznę nieruchomości, polegającą na dożywotnim prawie do korzystania z darowanej nieruchomości (lub jej części).

Darowizny dokonane przez przyszłego spadkodawcę mogą być uwzględnione przy obliczaniu zachowku (oprócz drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż 10 laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku).

Podobnie jak w przypadku nabycia własności w drodze dziedziczenia testamentowego, najbliższa rodzina spadkodawcy (tzw. grupa zerowa - małżonek, zstępni, wstępni, pasierbowie, rodzeństwo, ojczym, macocha) jest zwolniona z obowiązku zapłaty podatku od spadku i darowizn. Warunkiem skorzystania ze zwolnienia jest złożenie odpowiedniej deklaracji do Urzędu skarbowego w ciągu sześciu miesięcy od dokonania darowizny.

W przypadku rażącej niewdzięczności obdarowanego, darczyńca może odwołać darowiznę (w szczególnych przypadkach i w określonym terminie).

Dożywocie
Jest to umowa dwustronna polegająca na przeniesieniu własności nieruchomości na rzecz nabywcy, w zamian za zapewnienie zbywcy dożywotniego utrzymania (dożywocie). Umowa dochodzi do skutku już za życia zbywającego i wymaga zawarcia w formie aktu notarialnego.

Umowa dożywocia z reguły obejmuje przyjęcie zbywcy jako domownika, dostarczanie mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnienie odpowiedniej pomocy i pielęgnowania w chorobie oraz sprawienie własnym kosztem przez nabywcę pogrzebu.

W wyniku przeniesienia własności nieruchomości w drodze umowy dożywocia, spadkobiercom zbywcy nie przysługuje z tego tytułu prawo do zachowku, takie zbycie nie jest uwzględniane przy obliczaniu ewentualnego zachowku.

Umowa o dożywocie podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Obowiązek podatkowy spoczywa na nabywcy własności nieruchomości. Stawka podatku wynosi 2% wartości rynkowej nieruchomości. Ze względu na formę zawarcia umowy dożywocia płatnikiem podatku będzie notariusz. Zwolnione od podatku jest przeniesienie w drodze dożywocia gospodarstwa rolnego lub nieruchomości, która wejdzie w jego skład.

Dożywotnik ma prawo do wystąpienia do sądu z powództwem o rozwiązanie umowy dożywocia. W razie konfliktu między stronami dożywocia uniemożliwiającego ich bezpośrednią styczność sąd może również zamienić wszystkie lub niektóre uprawnienia objęte treścią umowy na dożywotnią rentę.

Doradca obywatelski,
magister prawa, mediator
Sylwia Langer-Horn

POTRZEBUJESZ POMOCY PRAWNEJ? SKORZYSTAJ Z DARMOWYCH PORAD W PUNKTACH NA TERENIE CAŁEJ POLSKI!

Z nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego skorzystać może:

- każda osoba fizyczna, która potwierdzi stosownym, pisemnym oświadczeniem, że nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej (do pobrania i podpisania w punkcie),

- osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, niezatrudniające innych osób w ciągu ostatniego roku, co należy potwierdzić dodatkowym oświadczeniem.

Każda osoba, która chce skorzystać z porady, powinna wcześniej umówić się na wybrany dzień i godzinę wizyty w konkretnym punkcie.

Rejestracji można dokonać:

- telefonicznie pod numerem wskazanym na stronie internetowej starostwa lub urzędu miasta na prawach powiatu,

- on-line: za pośrednictwem strony zapisy-np.ms.gov.pl Podczas rejestracji nie trzeba podawać żadnych swoich danych osobowych, ani informować o sprawie, w której potrzebujemy pomocy lub konsultacji.