Czym są zawody zaufania publicznego?

Już sama nazwa „zawody zaufania publicznego” wskazuje, że mamy do czynienia z profesjami, które mają szczególne znaczenie dla interesu publicznego, w tym także dla samych obywateli. Skąd się wzięło takie określenie, jakich zawodów dotyczy, a także co warto na ten temat wiedzieć?

Pojęcie „zawód zaufania publicznego” zostało wprowadzone do polskiego systemu prawnego wraz w Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.). Art. 17 ustawy zasadniczej wiąże wykonywanie zawodu zaufania publicznego z istnieniem samorządu zawodowego. W myśl tego artykułu: „w drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony”.

Przynależność do samorządu jest zatem warunkiem wykonywania zawodu zaufania publicznego, a jednocześnie samorząd sprawuje pieczę nad należytym wykonywaniem zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. 

Obecnie w polskim prawie obowiązują uregulowania rangi ustawowej, powołujące samorządy zawodowe następujących zawodów zaufania publicznego:

• samorządy zrzeszające zawody prawnicze i związane z wykonywaniem prawa: adwokatów, radców prawnych, notariuszy, komorników oraz kuratorów sądowych;
• samorządy zrzeszające zawody medyczne i pokrewne tj. lekarzy, lekarzy dentystów, lekarzy weterynarii, aptekarzy, pielęgniarki, położne, diagnostów laboratoryjnych oraz psychologów;
• samorządy zrzeszające zawody powstałe w wyniku rozwoju gospodarki rynkowej: biegłych rewidentów, doradców podatkowych oraz rzeczników patentowych.

Warto podkreślić, że za sprawą orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego wyróżnione zostały następujące cechy zawodów zaufania publicznego: 

• Osoby wykonujące zawód zaufania publicznego nie działają wyłącznie w celu osiągnięcia zysku. Ich rolą jest też zaspokajanie najważniejszych potrzeb i ochrona podstawowych, najbardziej doniosłych wartości takich jak życie i zdrowie (np. lekarze) czy interesy majątkowe (np. doradcy podatkowi).
• Druga cecha, to oparcie  wykonywania zawodu zaufania publicznego o normy etyki zawodowej oraz wymóg posiadania wysokich kwalifikacji zawodowych, co jest weryfikowane w ramach ustanowionej przez państwo drogi dochodzenia do zawodu.
• Trzecia cecha to obowiązkowa przynależność do samorządów zawodowych.
• Czwarta cecha wiąże się z wykonywaniem zadań o szczególnym charakterze z punktu widzenia zadań publicznych i z troski o realizację interesu publicznego. Ich wykonywaniu towarzyszy rzeczywiste „zaufanie publiczne”. Zaufanie to opiera się o takie czynniki jak: przekonanie o zachowaniu przez wykonującego ten zawód dobrej woli, zapewnienie klientom tajemnicy zawodowej oraz ponoszenie szczególnej odpowiedzialności z racji wykonania zlecenia.

Należy zatem zauważyć, że zawody zaufania publicznego to szczególne praktyki zawodowe osób posiadających wysokie kwalifikacje, szczegółowo uregulowane przez przepisy prawa. Osoby takie cieszą się zazwyczaj zaufaniem, szacunkiem i mają większy wpływ na kreowanie opinii publicznej. Dlatego od osób wykonujących zawody zaufania publicznego oczekuje się posiadania niezwykle specyficznego zestawu cech osobowych takich jak: honor, uczciwość, prawdomówność, waleczność. Od osób wykonujących zawody zaufania publicznego wymaga się więcej. Takie osoby muszę postępować zgodnie z odpowiednimi zasadami moralnymi. Egzekwowaniem odpowiedniego zachowania oraz dyscyplinowaniem osób wykonujących zawody zaufania publicznego zajmują się samorządy zawodowe. Poprzez własne sądownictwo oparte na koleżeńskich sądach dyscyplinarnych, samorządy mogą eliminować z zawodu te osoby, które w sposób ciężki naruszyły zasady etyki i godności zawodu.