EKOLOGIA W PRAWODAWSTWIE UNIJNYM

W prawodawstwie unijnym oraz w systemach prawnych państw członkowskich, na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat pojawia się coraz więcej aktów prawnych regulujących kwestię szeroko rozumianej ochrony środowiska oraz zagadnień związanych z segregacją odpadów. Powstają one wskutek nadprodukcji dóbr konsumpcyjnych, które po zbyt krótkim okresie użytkowania, wyparte przez nowsze dobra, przedwcześnie trafiają na składowiska odpadów, zaś ich utylizacja jest problematyczna i kosztowna.

Wskutek narastających problemów z racjonalnym gospodarowaniem wytworzonymi dobrami konsumpcyjnymi powstała unijna Dyrektywa w sprawie wspólnych zasad promowania naprawy towarów, która została przyjęta 13 czerwca 2024 r. i weszła w życie 30 lipca 2024 r. Państwa członkowskie muszą ją dopasować do przepisów krajowych i stosować od 31 lipca 2026 r. Instrument ten ma na celu promowanie bardziej zrównoważonej konsumpcji poprzez zwiększenie liczby napraw i ponownego wykorzystania towarów, zarówno w ramach gwarancji prawnej, jak i poza nią. Realizuje on priorytet Komisji, jakim jest transformacja ekologiczna, w szczególności Europejski Zielony Ład.

Dyrektywa jest jednym z kilku aktów prawnych, których wspólnym celem jest przedłużenie cyklu życia produktów konsumenckich. Uzupełnia ona działania Unii w ramach ekoprojektu, na mocy dyrektywy w sprawie ekoprojektu, która z kolei ma zostać zastąpiona rozporządzeniem w sprawie ekoprojektu dla produktów zrównoważonych. Środki w zakresie ekoprojektu promują możliwość naprawy produktu poprzez ustanowienie wymagań dotyczących między innymi projektu produktu i dostępności części zamiennych. Niniejsza dyrektywa uzupełnia również dyrektywę UE/2024/825 w sprawie wzmocnienia pozycji konsumentów w okresie transformacji ekologicznej, której celem jest zapewnienie konsumentom lepszych informacji na temat trwałości i możliwości naprawy towarów w punkcie sprzedaży.

Główne elementy dyrektywy

Dyrektywa ma na celu zachęcenie konsumentów do dłuższego użytkowania swoich towarów, zapobiegając w ten sposób przedwczesnej utylizacji towarów nadających się do naprawy. Ustanawia szereg środków wspierających naprawy, do których należą:

A) Obowiązek naprawy

Producenci produktów (np. lodówek lub smartfonów), które podlegają wymogom dotyczącym naprawy przewidzianym w prawie UE i wymienionych w załączniku II do dyrektywy, będą musieli naprawić te produkty w rozsądnym terminie i za rozsądną cenę. Takie wymagania dotyczące możliwości naprawy są określone w przepisach dotyczących konkretnych produktów, głównie wdrażających dyrektywę w sprawie ekoprojektu i wspomniane wcześniej rozporządzenie w sprawie ekoprojektu dla produktów zrównoważonych. Załącznik II do Dyrektywy zawiera wykaz produktów, których dotyczy ten obowiązek. Ponadto producentom będzie zabraniać się stosowania klauzul umownych, technik sprzętu lub oprogramowania, które utrudniają naprawę towarów wymienionych w załączniku II, chyba że jest to uzasadnione obiektywnymi czynnikami. Producenci będą także zobowiązani do zapewnienia dostępu do części zamiennych w rozsądnych cenach.

Producenci mają obowiązek udostępniać konsumentom informacje na temat swoich usług naprawczych w łatwo dostępny sposób. Mogą to zrobić na przykład na swojej stronie internetowej lub w instrukcjach obsługi. Ponadto muszą informować konsumentów na ogólnodostępnej stronie internetowej o orientacyjnych cenach pobieranych za typowe naprawy. Obowiązki te uzupełniają przepisy dotyczące konkretnych produktów, które nakładają na producentów obowiązek podawania na stronach internetowych informacji na temat części zamiennych i ich orientacyjnych cen konkretnych produktów.

B) Europejska platforma internetowa do naprawy

Konsumenci będą mogli łatwiej znaleźć osoby zajmujące się naprawami za pośrednictwem nowej internetowej europejskiej platformy napraw, która zostanie utworzona jako rozszerzenie portalu „Twoja Europa”. Chociaż Komisja będzie odpowiedzialna za utworzenie infrastruktury informatycznej dla tej platformy, państwa członkowskie określą warunki i będą zarządzać rejestracją warsztatów mających siedzibę na ich terytorium. Przewiduje się, że platforma zacznie działać w 2027 r.

C) Przedłużenie gwarancji prawnej po naprawie

Dyrektywa zmieniła również istniejącą dyrektywę w sprawie sprzedaży towarów (UE) 2019/771. Nowelizacja zapewnia konsumentom dodatkowy rok gwarancji prawnej, jeśli zdecydują się na naprawę produktu zamiast wymiany go w ramach gwarancji prawnej.

D) Krajowe środki promujące naprawy

Państwa członkowskie będą musiały podjąć co najmniej jeden środek promujący naprawy na swoim terytorium. Może to obejmować zarówno działania finansowe, jak i pozafinansowe, takie jak kampanie informacyjne, bony naprawcze czy szkolenia w zakresie umiejętności naprawczych.

E) Europejski formularz informacji o naprawie

Osoby zajmujące się naprawami będą mogły oferować konsumentom informacje na temat swoich usług naprawczych za pośrednictwem ujednoliconego europejskiego formularza informacji o naprawach. Umożliwi to konsumentom łatwiejsze porównywanie różnych ofert napraw. Jeżeli osoba zajmująca się naprawą zdecyduje się udostępnić Formularz, warunki naprawy w nim określone muszą obowiązywać przez 30 dni.

Jakie są dalsze kroki wdrożenia nowego prawa?

Komisja będzie współpracować z państwami członkowskimi nad rozwojem europejskiej platformy internetowej i corocznymi aktualizacjami wykazu produktów zawartych w załączniku II, których dotyczy obowiązek naprawy.

Dodatkowe przepisy dotyczące sprzętu elektronicznego

Oprócz przedstawionej powyżej dyrektywy, warto również zwrócić uwagę na inny akt prawny z zakresu ekologii i regulacji tzw. gospodarki o obiegu zamkniętym.

W połowie 2023 roku Komisja europejska zaproponowała nowe przepisy, które mają pomóc konsumentom w podejmowaniu świadomych i zrównoważonych wyborów przy zakupie telefonów komórkowych i bezprzewodowych oraz tabletów, zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem UE w sprawie etykietowania energetycznego.

Telefony komórkowe i tablety wyprodukowane zgodnie z tymi zasadami pozwolą do 2030 r. zaoszczędzić prawie 14 terawatogodzin energii pierwotnej rocznie. Stanowi to jedną trzecią dzisiejszego zużycia energii pierwotnej przez te produkty. Nowe przepisy pomogą także zoptymalizować wykorzystanie surowców krytycznych i ułatwią ich recykling.

Główne elementy nowych przepisów prawnych

Zgodnie z zaproponowanym rozporządzeniem w sprawie etykietowania energetycznego, smartfony i tablety wprowadzane na rynek UE, będą musiały wyświetlać informacje dotyczące ich efektywności energetycznej, żywotności baterii, ochrony przed kurzem i wodą oraz odporności na przypadkowe upadki. Jest to również pierwszy raz, kiedy produkt wprowadzony na rynek UE będzie musiał posiadać ocenę zdolności do naprawy. Pomoże to konsumentom w UE w podejmowaniu bardziej świadomych i zrównoważonych wyborów zakupowych oraz zachęci do zrównoważonej konsumpcji.

Nowe produkty będą wykorzystywać istniejące i dobrze znane UE etykiety energetyczne w skali AG, a ogólnounijna baza danych Europejski Rejestr Produktów ds. Etykiet Energetycznych (EPREL) będzie dostarczać dodatkowych informacji o produkcie.

Ponadto nowo zatwierdzone rozporządzenie w sprawie ekoprojektu określa minimalne wymagania dotyczące telefonów komórkowych i bezprzewodowych oraz tabletów wprowadzanych na rynek UE, w tym:

• odporność na przypadkowe upadki lub zarysowania, ochrona przed kurzem i wodą oraz zastosowanie odpowiednio wytrzymałych baterii. Akumulatory powinny wytrzymać co najmniej 800 cykli ładowania i rozładowywania, zachowując co najmniej 80% swojej początkowej pojemności;
• zasady demontażu i naprawy, w tym obowiązki producentów dotyczące udostępnienia warsztatom krytycznych części zamiennych w terminie 5-10 dni roboczych i do 7 lat od zakończenia sprzedaży danego modelu produktu na rynku UE;
• dostępność aktualizacji systemu operacyjnego przez dłuższe okresy: przez co najmniej 5 lat od wprowadzenia produktu na rynek;
• niedyskryminacyjny dostęp profesjonalnych warsztatów do dowolnego oprogramowania lub oprogramowania sprzętowego potrzebnego do wymiany.

Jakie są dalsze kroki wdrożenia nowego prawa

Nowe przepisy dotyczące etykietowania energetycznego zostaną przedłożone Parlamentowi Europejskiemu i Radzie na dwumiesięczny okres kontroli, po którym zostaną formalnie przyjęte, jeśli pozostali prawodawcy nie wyrażą sprzeciwu wobec tekstu.

Aby zharmonizować wejście w życie tych dwóch aktów prawnych dotyczących tej samej kategorii produktów, ich publikacja w Dzienniku Urzędowym nastąpi tego samego dnia, po przyjęciu zasad etykietowania energetycznego.

Po wejściu w życie nowych przepisów przewiduje się 21-miesięczny okres przejściowy, zanim wymogi zaczną obowiązywać.

Wdrażane i omówione powyżej przepisy mają na celu zapewnienie, że produkty stały się trwalsze, łatwiejsze do naprawy i modernizacji. W szczególności inicjatywa dotyczy elektroniki takiej jak telefony komórkowe, tablety i laptopy, tak aby te urządzenia były projektowane pod kątem efektywności energetycznej i trwałości, możliwości naprawy, modernizacji, konserwacji, ponownego użycia i recyklingu.

Działania unijne w zakresie prawodawstwa na rzecz ekologii pomagają przedsiębiorstwom, obywatelom i rządom, przyczyniać się do przejścia na czystą energię, osiągać cele UE w zakresie efektywności energetycznej, ograniczać emisję gazów cieplarnianych i wspierać gospodarkę o obiegu zamkniętym. Tworzą możliwości biznesowe i zwiększają odporność poprzez ustanawianie zharmonizowanych przepisów dotyczących produktów związanych z energią. Należą do nich w szczególności średniej i dużej wielkości urządzenia gospodarstwa domowego, takie jak pralki i lodówki oraz produkty B2B, takie jak serwery dla przedsiębiorstw i urządzenia wentylacyjne i obejmują takie aspekty, jak zużycie energii, zużycie wody, emisja gazów cieplarnianych poziomów i efektywności materiałowej. Środki te zwiększają również popyt i podaż bardziej zrównoważonych produktów, jednocześnie znacznie zmniejszając koszty użytkownika końcowego. Szacunki wskazują, że dzięki tym działaniom konsumenci zaoszczędzili do 2020 r. ponad 63 miliardy euro.

---

POTRZEBUJESZ POMOCY PRAWNEJ? SKORZYSTAJ Z DARMOWYCH PORAD W PUNKTACH NA TERENIE CAŁEJ POLSKI!

Z nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego skorzystać może:

- każda osoba fizyczna, która potwierdzi stosownym, pisemnym oświadczeniem, że nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej (do pobrania i podpisania w punkcie),

- osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, niezatrudniające innych osób w ciągu ostatniego roku, co należy potwierdzić dodatkowym oświadczeniem.

Każda osoba, która chce skorzystać z porady, powinna wcześniej umówić się na wybrany dzień i godzinę wizyty w konkretnym punkcie.

Rejestracji można dokonać:

- telefonicznie pod numerem wskazanym na stronie internetowej starostwa lub urzędu miasta na prawach powiatu,

- on-line: za pośrednictwem strony zapisy-np.ms.gov.pl Podczas rejestracji nie trzeba podawać żadnych swoich danych osobowych, ani informować o sprawie, w której potrzebujemy pomocy lub konsultacji.