Struktura sądów w Polsce

Gdy jesteś w sporze lub konflikcie, niekiedy potrzeba bezstronnej, zewnętrznej decyzji, która ureguluje sprawy. Gdy ktoś popełni przestępstwo - konieczne jest rzetelne zbadanie sytuacji, a następnie sprawiedliwe wyciągnięcie konsekwencji. Zdarza się również, że sprzeciw budzi decyzja urzędu państwowego. Trudne sprawy oraz wątpliwości dotyczące stosowania prawa można poddać rozstrzygnięciu sądu, który w kontekście obowiązujących zasad oraz przepisów,  wyda stosowne orzeczenie.

Gwarantuje to art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który stanowi, że: każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok zawsze ogłaszany jest publicznie.

Czym jest sąd i ile ich jest?

Sąd to niezawisły organ państwowy, który rozstrzyga spory i konflikty prawne lub orzeka karę za naruszenie prawa – czyli krótko mówiąc – sprawuje wymiar sprawiedliwości. Sądy są władzą odrębną i niezależną od innych władz, zaś sędziowie w sprawach swego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.

Sądy powszechne zajmują się sprawami, które dotyczą zagwarantowanych obywatelowi przez prawo obowiązków i praw oraz nie są zastrzeżone dla innych sadów. Dzielimy je na:

1. Sądy rejonowe - tworzą najniższą instancję, dotyczy ich większość spraw zgłaszanych do rozstrzygnięcia. Są podzielone na wydziały: cywilny, karny, rodzinny, nieletnich (sąd rodzinny), pracy (sąd pracy). Od wyroku orzeczonego w sądzie rejonowym można się odwołać do sądu okręgowego (zgodnie z konstytucyjną zasadą dwuinstancyjności). Sądy rejonowe są tworzone przez Ministra Sprawiedliwości na drodze rozporządzenia.
2. Sądy okręgowe - są wyższego stopnia, ich obszar właściwości obejmuje kilka sądów rejonowych, najczęściej całego województwa. Do kompetencji takiego sądu należy rozpatrywanie odwołań od orzeczeń sądów rejonowych (stąd jest sądem tzw. II instancji), a dla spraw poważniejszych, bardziej skomplikowanych lub określonych przez ustawę jest sądem I instancji. W jego skład wchodzą wydziały: cywilny, karny, penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych, pracy, ubezpieczeń społecznych oraz gospodarczy . 
3. Sądy apelacyjne - są sądami co do zasady II instancji, czyli zasiadają w nim sędziowie o dużym doświadczeniu i wiedzy, by rozpatrywać odwołania od orzeczeń z zakresu prawa cywilnego, gospodarczego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa karnego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Są powoływane i znoszone przez Ministra Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa.

Szczegółowy zakres rozpatrywanych spraw w poszczególnych sądach powszechnych można znaleźć na stronie internetowej każdego sądu.

Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania w dwóch podstawowych formach: rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądowych oraz podejmowanie uchwał rozstrzygających problemy prawne, które budzą wątpliwości lub rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych i wojskowych. Do jego kompetencji należy także orzekanie o ważności wyborów i referendów oraz opiniowanie projektów ustaw i innych aktów prawnych. Sąd Najwyższy zajmuje, jak sama nazwa wskazuje, najwyższe miejsce w strukturze polskiego sądownictwa.

Sądy administracyjne mają za zadanie nadzorowanie działalności administracji publicznej – czyli dla obywatela jest to sąd w przypadku spraw dotyczących skargi m.in. na decyzje administracyjne, postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, czy bezczynność organów administracji rządowej lub samorządowej. Wśród sądów administracyjnych wyróżniamy wojewódzkie sądy administracyjne (I instancja) i Naczelny Sąd Administracyjny (II instancja).

Sądy wojskowe rozpatrują sprawy dotyczące wykroczeń i przestępstw, które popełnione zostały przez żołnierzy w służbie czynnej. Wyróżniamy wojskowe sądy okręgowe i garnizonowe.

Z jaką sprawą do jakiego sądu? 

Wszystkie sprawy cywilne - z wyjątkiem spraw, dla których została przewidziana właściwość sądu okręgowego - rozpatrywane są w sądach rejonowych w I instancji. Przy składaniu pozwu sąd każdorazowo sprawdza swoją, tzw. właściwość rzeczową i jeżeli uzna, że jest niewłaściwy do rozpatrywania danej sprawy, przekaże ją do odpowiedniego sądu. Przedłuży to jedynie czas postępowania. Z kolei tzw. właściwość miejscowa sądu (czyli gdzie?) jest ustalana wg miejsca zamieszkania pozwanego. Jeżeli pozwanym jest osoba prawna lub jednostka organizacyjna, wówczas adres sądu wyznacza miejsce siedziby pozwanego, a w przypadku kiedy nie ma takiego miejsca lub jest ono nieznane, wyznacza go ostatnie znane miejsce pobytu.

Źródło:

• Ustawa o sądach powszechnych z dnia 27 lipca 2001 r.
• fot. www.sn.pl