Prawo wyborcze

Prawo wyborcze to ogół przepisów prawa i ogół norm prawnych regulujących proces wyborczy, na który składają się rozstrzygnięcia w zakresie ordynacji wyborczej i takich kwestii jak: zgłaszanie, organizacja, rejestracja kandydatów, tryb przeprowadzenie wyborów, przebieg kampanii wyborczej, prawa uczestników kampanii wyborczej, warunki ważności wyborów, zasady prowadzenia i finansowania kampanii wyborczej itd.
W wąskim znaczeniu - prawo wyborcze to zespół uprawnień przysługujących obywatelowi w procesie wyboru kandydatów do organów państwowych i samorządowych (np. Prezydenta, Sejmu, Senatu, Rad gmin) określonych w konstytucji i ordynacjach wyborczych.

Zasady prawa wyborczego:

• powszechne,
• równe,
• wolne,
• bezpośrednie,
• tajne głosowanie,
• większościowe,
• proporcjonalne.

Źródła prawa wyborczego to:
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
- art. 96 ust. 2 „Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.”
- art. 97 ust. 2 „Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym.”
- art. 127 ust. 1 „Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym.”
- art. 169 ust. 2 „Wybory do organów stanowiących są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyborów określa ustawa.”
2. Ustawa z 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz. U. z 2011 r. Nr 21 poz. 112 z późn. zm.)

Czynne prawo wyborcze
Art. 10 § 1 KW, prawo wybierania posiada:
1. W wyborach do Sejmu i do Senatu oraz w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej – obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat;
2. W wyborach do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej – obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat oraz obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, oraz stale zamieszkuje na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
3. W wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego:
4. Rady gminy – obywatel polski oraz obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, oraz stale zamieszkuje na obszarze tej gminy,
5. Rady powiatu i sejmiku województwa – obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, oraz stale zamieszkuje na obszarze, odpowiednio, tego powiatu i województwa;
6. W wyborach wójta w danej gminie – osoba mająca prawo wybierania do rady tej gminy.

Bierne prawo wyborcze
Art. 11 § 1 Ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy (Dz. U. 2011 Nr 21 poz. 112). Zgodnie z nimi prawo wybieralności posiada:
1. W wyborach do Sejmu – obywatel polski mający prawo wybierania w tych wyborach, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat;
2. W wyborach do Senatu – obywatel polski mający prawo wybierania w tych wyborach, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 30 lat;
3. W wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej – obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu;
4. W wyborach do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej – osoba mająca prawo wybierania w tych wyborach, która najpóźniej w dniu głosowania kończy 21 lat, i od co najmniej 5 lat stale zamieszkuje w Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej;
5. W wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego – osoba mająca prawo wybierania tych organów;
6. W wyborach wójta – obywatel polski mający prawo wybierania w tych wyborach, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 25 lat, z tym że kandydat nie musi stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której kandyduje.

Komu bierne oraz czynne prawa wyborcze nie przysługują?
Art. 10 § 2 stanowi jasno, iż czynne prawo wyborcze zostaje odebrane osobie, która:
1. Została pozbawiona praw publicznych na skutek prawomocnego orzeczenia sądu;
2. Pozbawiona została praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu;
3. Została ubezwłasnowolniona prawomocnym orzeczeniem sądu.

Jeśli zaś chodzi o bierne prawo wyborcze, to tutaj art. 11 § 2 KW wyjaśnia, iż nie ma prawa wybieralności w wyborach osoba:
1. Skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe, z tym że w przypadku wyborów, o których mowa w § 1 pkt 6, skazana prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe;
2. Wobec której wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybieralności, o którym mowa w art. 21a ust. 2a ustawy z dnia 18 października 2006r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów (Dz. U. z 2017 r. poz. 2186, z późn. zm.).

Art. 11 § 3 stanowi również, iż: prawa wybieralności nie ma obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim, pozbawiony prawa wybieralności w państwie członkowskim Unii Europejskiej, którego jest obywatelem.
Zgodnie z art. 11 § 4: nie ma prawa wybieralności w wyborach wójta w danej gminie osoba, która została uprzednio dwukrotnie wybrana na wójta w tej gminie w wyborach wójta zarządzonych na podstawie art. 474 § 1.

WYBORY PREZYDENCKIE
Kandydata na Prezydenta ma prawo zgłaszać grupa co najmniej 100 tys. obywateli posiadających czynne prawo wyborcze (czyli prawo głosowania w wyborach). (art. 127 ust. 3)
Kandydat na Prezydenta wyrażając zgodę na ubieganie się o urząd prezydencki musi złożyć oświadczenie dotyczące ewentualnego faktu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi.
Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz. (art. 127 ust. 2).
Na Prezydenta Rzeczypospolitej może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. (art. 127 ust. 3). Marszałek wyznacza datę wyborów na dzień wolny od pracy przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej (art. 128 ust. 2).
Na Prezydenta zostaje wybrany kandydat, który otrzyma więcej niż połowę ważnie oddanych głosów.W przypadku kiedy żaden z kandydatów nie otrzyma wymaganej większości następuje druga tura głosowania odbywa się 14 dni po pierwszym głosowaniu. W tej turze uczestniczą tylko dwaj kandydaci, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali największą liczbę głosów. W sytuacji, w której jeden z kandydatów zrezygnuje, umrze lub utraci prawo wyborcze, w jego miejsce wstępuję kandydat, który kolejno uzyskał największą liczbę głosów. W takim przypadku, odracza się drugą turę o kolejne 14 dni (art. 127 ust.5).
Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów. (art. 127 ust. 6).
Prezydent rozpoczyna swoje urzędowanie od złożenia przed Zgromadzeniem Narodowym następującej przysięgi (art. 130).
Ważność wyboru Prezydenta stwierdza Sąd Najwyższy (art.129 ust.1). Wyborcy przysługuje prawo do zgłoszenia protestu do Sądu Najwyższego przeciwko ważności wyboru prezydenta na zasadach określonych w ustawie( art.129 ust.2). W razie stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta przeprowadza się nowe wybory, na zasadach przewidzianych w art. 128 ust 2 dla przypadku opróżnienia urzędu Prezydenta. Kadencja Prezydenta rozpoczyna się w dniu objęcia przez niego urzędu( art.128 ust 1).

WYBORY PARLAMENTARNE
W wyborach parlamentarnych głosować może każdy, kto ukończył 18 lat i nie został pozbawiony praw wyborczych. Kandydować mogą osoby, które ukończyły 21 lat (do Sejmu) albo 30 (Senat). Nie mogą kandydować osoby pełniące ważne funkcje w państwie, np. Prezes NBP i jego zastępcy, Prezes NIK i zastępcy, Rzecznik Praw Obywatelskich z zastępcami, ambasadorzy, członek KRRiT oraz sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej żołnierz w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz policji, funkcjonariusz służby ochrony państwa(art.99).
Kadencja Sejmu i Senatu trwa 4 lata ( art. 98 ust. 1 ).
Nie można jednocześnie kandydować do Sejmu i Senatu (art. 100 ust.2).
Głosowanie trwa jeden dzień i wybieramy 100 senatorów oraz 460 posłów.
Kandydatów mogą zgłaszać komitety wyborcze. Prowadzą one także kampanię wyborczą na rzecz kandydatów. Komitety mogą być z kolei tworzone przez partie polityczne,koalicje tych partii lub przez wyborców. Każdy z nich powołuje pełnomocnika wyborczego, który jest upoważniony do występowania w jego imieniu i na jego rzecz. Pełnomocnik ma obowiązek zawiadomienia właściwego organu wyborczego o utworzeniu odpowiednio komitetu wyborczego, koalicyjnego komitetu wyborczego, komitetu wyborczego wyborców. ( art. 100 ust. 1 ).

SEJM
W Polsce mamy do czynienia z systemem proporcjonalnym (art. 96 ust. 2 Konstytucji RP) w nierównych pod względem wielkości wielomandatowych okręgach wyborczych. Terytorium państwa podzielone jest na 41 okręgów, których wielkość wynosi od 7 do 20 mandatów, są to więc okręgi średnie i duże. Próg ustawowy wynosi 5% dla pojedynczych partii, 8% dla koalicji wyborczych i jest ustanowiony na poziomie krajowym.

SENAT
Sposób wyboru senatorów określają Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997r. i ustawa z 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy.
Do Senatu wybiera się 100 senatorów w 100 jednomandatowych okręgach. Każdy komitet wyborczy może zgłosić tylko 1 kandydata w danym okręgu, wyborca też oddaje głos na 1 kandydata. Mandat senatora uzyskuje kandydat, który otrzymał największą liczbę głosów (zasada większości).

Zasada ustalania wyników wyborów:
- SYSTEM WIĘKSZOŚCIOWY
- SYSTEM PROPORCJONALNY
- SYSTEM MIESZANY

System większościowy
REGUŁA: mandat przyznaje się temu kandydatowi w okręgu jednomandatowym lub tej liście w okręgu wielomandatowym, która uzyskała największą liczbę głosów.
WARIANT 1. Rozdział mandatów dokonuje się w oparciu o większości względną (zwykłą) - kandydat lub lista musi otrzymać więcej głosów niż konkurenci, co z kolei oznacza, że elekcja zostaje zakończona po odbyciu pierwszej tury głosowania.
W praktyce najczęściej do wyborów przystępuje dwóch,trzech,czterech,ewentualnie pięciu kandydatów, a do zwycięstwa potrzebują oni co najmniej 30-40% głosów poparcia.
WARIANT 2. Rozdział mandatów dokonuje się w oparciu o większości bezwzględną (50% + 1 ważnie oddany głos).

Zarządzenie wyborów
W Polsce wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent RP nie później niż 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu,wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu (art. 98 ust. 2 Konstytucji). W razie skrócenia kadencji Sejmu, Prezydent zarządza wybory do Sejmu i senatu i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu (art. 98 ust. 5 Konstytucji).
Akt o zarządzeniu wyborów (w Polsce postanowienie)poddaje się do publicznej wiadomości i ogłasza w dzienniku urzędowym (w Polsce w Dzienniku Ustaw) w ściśle określonym terminie (np. 5 dni od dnia jego podpisania , uchwalenia) – art. 290 k.w.
Akt urzędowy Prezydenta RP należy do jego prerogatyw, gdyż na podstawie art. 144 ust. 3 pkt 1 Konstytucji zwolniony jest z obowiązku uzyskania kontrasygnaty. W akcie tym, podmiot zarządzający wybory, częstokroć po zasięgnięciu opinii komisji wyborczej, określa dni, w których upływają prawem przewidziane terminy do dokonania czynności wyborczych – tzw. Kalendarz Wyborczy.
Sejm i Senat wybierane są na czteroletnie kadencje . Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają
z dniem zebrania się na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji ( art.98 ust 1).

KAMPANIA WYBORCZA – to etap procesu wyborczego, gdzie komitety wyborcze promują swoich kandydatów i programy wyborcze. Każda kampania wyborcza jest procesem prawnie uregulowanym i , wyróżniającą się efektywnością stosowanych metod i strategii wyborczych.
W Polsce rozpoczyna się z dniem ogłoszenia aktu właściwego organu o zarządzeniu wyborów i ulega zakończeniu na 24 godziny przed dniem głosowania (art. 104 k.w.). Podstawową zasadą dotyczącą kampanii wyborczej jest zasada równości. Zasada ta obejmuje przede wszystkim dostęp do mediów społecznych stanowiących jeden z podstawowych środków komunikowania się z wyborcami.

REFERENDUM
W sprawach o szczególnym znaczeniu dla Państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe( art. 125 ust 1 ).
Referendum może zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co liczby posłów lub prezydent za zgoda Senatu co najmniej połowy ustawowej wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby Senatorów. ( art.125 ust 2).
Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania , wynik referendum jest wiążący ( art. 125 ust.3).
Ważność referendum ogólnokrajowego stwierdza Sąd Najwyższy (9 Art.125 ust 4).

WYBORY WÓJTÓW, BURMISTRZÓW, PREZYDENTÓW MIASTA
Zgodnie z przepisami o bezpośrednim wyborze wójta (burmistrza, prezydenta miasta) wójt wybierany jest w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Prawo wybierania wójta w danej gminie, tj. czynne prawo wyborcze ma każdy, kto posiada prawo wybierania do rady tej gminy.
Prawo wybieralności – bierne prawo wyborcze – ma każdy obywatel polski posiadający prawo wybieralności do rady gminy,który najpóźniej w dniu głosowania kończy 25 lat, z tym że kandydat nie musi stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której kandyduje. Kandydat na wójta nie może jednocześnie kandydować na wójta w innej gminie. Nie mają prawa wybieralności osoby:
1) karane za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego;
2) wobec których wydano prawomocny wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne w sprawie popełnienia przestępstwa umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego;
3) wobec których wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybieralności.
Za wybranego na wójta uważa się tego kandydata, który w głosowaniu otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie otrzymał połowy liczby ważnie oddanych głosów, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie. W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali największą liczbę ważnie oddanych głosów. W przypadku, gdy dwóch lub więcej kandydatów otrzyma tę samą liczbę głosów uprawniającą do udziału w ponownym głosowaniu, o dopuszczeniu kandydata do wyborów w ponownym głosowaniu rozstrzyga większa liczba obwodów głosowania, w których jeden z kandydatów otrzymał większą liczbę głosów, a jeżeli liczba tych obwodów byłaby równa – rozstrzyga losowanie przeprowadzone przez gminną komisję wyborczą. Za wybranego w ponownym głosowaniu uważa się wówczas kandydata,który otrzymał większą liczbę ważnie oddanych głosów.
Wybory wójtów zarządza Prezes Rady Ministrów, w drodze rozporządzenia, łącznie z wyborami do rad gmin. Przedterminowe wybory wójta również zarządza Prezes Rady Ministrów. Jeżeli uchwała rady o wygaśnięciu mandatu wójta została zaskarżona do sądu administracyjnego, przedterminowe wybory wójta zarządza się i przeprowadza w ciągu 60 dni od dnia uprawomocnienia wyroku sądu administracyjnego oddalającego skargę. Wybory organizują i sprawują nadzór nad ich przebiegiem Państwowa Komisja Wyborcza i komisarze wyborczy. Wybory przeprowadzają komisje powołane do przeprowadzenia wyborów do rad gmin. W przypadku wyborów przedterminowych, w których wybiera się tylko wójta, powołuje się gminną komisję wyborczą i obwodowe komisje wyborcze.

Prawo zgłaszania kandydatów na wójta przysługuje:
1) partiom politycznym i koalicjom partii
politycznych,
2) stowarzyszeniom i organizacjom społecznym,
3) wyborcom
Wyborca może oddać głos tylko na jednego kandydata. Obwodowa komisja wyborcza ustala, na podstawie ważnych kart do głosowania, liczbę głosów nieważnych oraz liczbę głosów ważnie oddanych na kandydatów. Gminna komisja wyborcza wydaje wybranemu wójtowi zaświadczenie o wyborze na wójta.

Rola komisji wyborczych w wyborach
Właściwe zorganizowanie i funkcjonowanie organów wyborczych jest bowiem istotnym elementem demokratycznego państwa prawnego, stanowiąc ważną gwarancję zgodności przeprowadzenia wyborów z obowiązującym prawem oraz wolą wyborców. Sprzyja to niewątpliwie wzrostowi zaufania obywateli do państwa i kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego.
Obecnie funkcjonująca – budowana konsekwentnie od ponad 20 lat – polska administracja wyborcza (rozumiana jako zespół organów wyborczych, a więc organów odpowiedzialnych za przygotowanie, organizację i przeprowadzanie wyborów) tworzy hierarchicznie zbudowaną, kilkupoziomową i mocno rozgałęzioną strukturę. Składają się nań organy o bardzo różnym charakterze: kolegialne i jednoosobowe, zawodowe i społeczne, stałe i powoływane tylko na potrzeby konkretnych, zarządzonych już wyborów. Konkretny kształt i liczebność administracji wyborczej zależy od rodzaju wyborów. Najwyższym organem wyborczym w odniesieniu do wszystkich przeprowadzanych w naszym kraju wyborów jest Państwowa Komisja Wyborcza (dalej PKW). Jest to organ o charakterze stałym, a więc działający w permanencji. W jego skład wchodzi 9 sędziów: 3 sędziów Trybunału Konstytucyjnego wskazanych przez Prezesa tegoż Trybunału, 3 sędziów Sądu Najwyższego wskazanych przez Prezesa tego Sądu oraz 3 sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego wskazanych przez Prezesa NSA. Sędziów tych powołuje w skład PKW Prezydent Rzeczypospolitej w drodze postanowienia. Wygaśnięcie członkostwa w PKW następuje jedynie w przypadkach określonych w ustawie - np wskutek zrzeczenia się członkostwa, podpisania zgody na kandydowanie w wyborach, śmierci członka Komisji i odwołania przez Prezydenta RP na uzasadniony wniosek prezesa, który wskazał sędziego jako członka Komisji. W gruncie rzeczy zatem skład PKW jest stabilny - dający Komisji mocną i niezależną pozycję, choć podkreślić wypada, że podstawy funkcjonowania PKW określa tylko Kodeks wyborczy, a więc ustawa zwykła, którą łatwo zmienić - Państwowa Komisja Wyborcza nie ma bowiem, co należy ocenić krytycznie, umocowania konstytucyjnego, a to w istocie gwarantowałoby jej pełną niezależność.
Podkreślenia wymaga i to, że wysokiej rangi sędziowski skład Komisji daje rękojmię fachowości, a zarazem apolityczności, co uznać trzeba za jedną z podstawowych gwarancji przestrzegania zasady wolnych wyborów, zasady właściwej dla demokratycznego państwa prawnego. Podobną opinię wyraził zresztą Trybunał Konstytucyjny, który w uzasadnieniu jednego z wyroków (z kwietnia 2010 r.) podkreślił, że rozwiązania prawne dotyczące PKW „... w szczególności jej sędziowski skład, gwarantują obiektywizm i niezawisłość od nacisków politycznych i urzędowych”.
Zadania Państwowej Komisji Wyborczej wynikają z Kodeksu wyborczego i innych ustaw. Najważniejsze z nich to, niewątpliwie, sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego oraz powoływanie organów wyborczych pośredniego szczebla. Państwowa Komisja Wyborcza wydaje także wytyczne wiążące dla organów wyborczych niższych szczebli oraz wyjaśnienia m.in. dla organów administracji rządowej i organów jednostek samorządu terytorialnego, a także podległych im jednostek organizacyjnych wykonujących zadania związane z przeprowadzenie wyborow.
Trzeba w tym miejscu podkreślić, iż PKW wykonuje aktualnie zadania nie tylko wyborcze, ale i te wynikające z innych niż Kodeks wyborczy ustaw (np. ustaw referendalnych czy też ustawy o partiach politycznych w zakresie kontroli ich finansowania).
W wyborach do Sejmu i Senatu RP, w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej oraz w wyborach do Parlamentu Europejskiego drugi szczebel administracji wyborczej tworzą okręgowe komisje wyborcze powoływane przez PKW ad hoc - na potrzeby konkretnych wyborów. One również składają się z sędziów (wyłącznie z sędziów), co- podobnie jak w przypadku PKW - zapewnia ich fachowość, neutralność polityczną i bezstronność w rozstrzyganiu skomplikowanych często problemów wyborczych.
Zadania okręgowych komisji wyborczych sprowadzają się, mówiąc w dużym skrócie, do sprawowania nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego i ustalania wyników głosowania, oraz wyników wyborów w okręgu. W wyborach do Sejmu i Senatu RP oraz w wyborach do Parlamentu Europejskiego do zadań komisji okręgowych należy także rejestrowanie okręgowych list kandydatów na posłów, kandydatów na senatorów oraz kandydatów na posłów do Parlamentu Europejskiego.
Ponadto w wyborach do Parlamentu Europejskiego okręgi wyborcze podzielono na rejony, toteż poza wspomnianymi już komisjami okręgowymi, występują w nich także rejonowe komisje wyborcze (także o sędziowskim składzie). Głównym ich zadaniem jest ustalenie wyników głosowania w rejonie i przekazanie ich właściwej komisji okręgowej. Nieco inaczej ma się rzecz w odniesieniu do wyborów samorządowych. W tym przypadku organy wyborcze uczestniczące w procesie wyborczym podzielono na dwie grupy. Pierwszą tworzą te z nich, które organizują wybory i sprawują nadzór nad ich przeprowadzeniem zgodnie z przepisami prawa - są to: omówiona już PKW oraz komisarze wyborczy. Do drugiej zaś należą organy przeprowadzające wybory, a więc terytorialne komisje wyborcze (gminne, powiatowe i wojewódzkie) oraz na najniższym szczeblu - tak jak we wszystkich rodzajach przeprowadzanych w naszym kraju wyborów - obwodowe komisje wyborcze.
Wspomniani komisarze wyborczy są jednoosobowymi organami wyborczymi funkcjonującymi w stale. Kodeks wyborczy określa ich jako pełnomocników PKW wyznaczonych na obszar stanowiący część jednego województwa. Komisarzy wyborczych w liczbie od 2 do 6 w każdym województwie powołuje na 5-letnią kadencję Państwowa Komisja Wyborcza, spośród sędziów, działając w tym względzie na wniosek Ministra Sprawiedliwości.
Do zadań komisarzy wyborczych należy m.in. przygotowanie wyborów na obszarze swojej właściwości i sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego przez terytorialne i obwodowe komisje wyborcze działające na tymże obszarze. Komisarze powołują też składy terytorialnych komisji wyborczych, co do zasady spośród wyborców zgłoszonych przez pełnomocników komitetów wyborczych uczestniczących w wyborach. Ustawodawca zastrzegł jednak, że w skład komisji wojewódzkiej i powiatowej, a także komisji wyborczej w mieście na prawach powiatu wejść musi z urzędu (i to jako przewodniczący) sędzia wskazany przez prezesa właściwego miejscowo sądu okręgowego. Rozwiązanie to wydaje się trafne jeśli zważyć, że w wyborach przeprowadzanych przez te właśnie organy, a więc w wyborach do sejmików województw, do rad powiatów i do rad miast na prawach
powiatu, obowiązuje dość skomplikowany, wymagający dobrego przygotowania merytorycznego, proporcjonalny system ustalania wyników wyborów.
Do podstawowych zadań terytorialnych komisji wyborczych należy rejestracja kandydatów na radnych oraz (w przypadku komisji gminnych) rejestracja kandydatów na wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Komisje te ustalają także wyniki głosowania i wyniki wyborów w jednostkach samorządowych podległych ich właściwości.
Szczebel najniższy we wszystkich rodzajach wyborów tworzą obwodowe komisje wyborcze, powoływane nie spośród sędziów (co z uwagi na ich ilość – ok. 25.000 - nie byłoby po prostu możliwe), ale - co do zasady - spośród wyborców zgłoszonych przez pełnomocników wyborczych poszczególnych komitetów wyborczych uczestniczących w wyborach.
Zadania komisji obwodowych choć niezwykle ważne, nie są nadmiernie skomplikowane - idzie w istocie o dość proste czynności przeprowadzenia głosowania w obwodzie i ustalenia jego wyników - toteż społeczny charakter tych organów wydaje się właściwy, choć pewnym mankamentem wydaje się to, iż przepisy Kodeksu wyborczego nie wymagają w istocie od członków obwodowych komisji wyborczych spełnienia żadnych wymogów (np. co do wieku czy minimalnego poziomu wykształcenia), co niekiedy w praktyce rodzi pewne problemy.
Organy wyborcze, o których była mowa, zwłaszcza te o stałym charakterze, nie mogłyby funkcjonować bez wsparcia aparatu pomocniczego, zapewniającego ich obsługę. Aparat taki stanowi obecnie stały urząd wyborczy o nazwie Krajowe Biuro Wyborcze (dalej KBW). Urząd ten działa na podstawie przepisów Kodeksu Wyborczego oraz statutu nadanego mu przez PKW, której podlega.
Do zadań KBW należy w szczególności zapewnienie warunków organizacyjno- administracyjnych, finansowych i technicznych, związanych z organizacją i przeprowadzaniem wyborów i referendów” oraz zapewnienie obsługi Państwowej Komisji Wyborczej i innych organów wyborczych w zakresie określonym przepisami.
Pracą Krajowego Biura Wyborczego kieruje jego Szef o dość mocnej - gwarantującej dużą niezależność - pozycji. Szefa KBW - zgodnie z ustawą - powołuje i odwołać może wyłącznie PKW na wniosek jej przewodniczącego. Takie rozwiązanie uniemożliwiać ma ewentualne próby politycznych nacisków. Dodać wypada, że Szef Krajowego Biura Wyborczego jest z urzędu sekretarzem Państwowej Komisji Wyborczej i uczestniczy w jej posiedzeniach z głosem doradczym.
Podkreślić także należy, iż z mocy Kodeksu wyborczego Szef i pracownicy KBW nie mogą należeć do partii politycznych ani prowadzić działalności politycznej. Rozwiązanie to gwarantuje niezbędną bezstronność pracowników pomocniczego aparatu wyborczego w wykonywaniu ich zadań i niewątpliwie pozytywnie wpływa na wizerunek tegoż aparatu jako politycznie neutralnego, co z kolei wzmacnia zaufanie do służb wyborczych i podejmowanych przez nie decyzji.