Odpowiedzialność cywilna za szkody wyrządzone przez nieletnich

Podejmując problem odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przez małoletnich, należy zauważyć, że kwestia ta uregulowana jest w przepisach kodeksu cywilnego, który dokonuje podziału małoletnich na dwie grupy.

Małoletni poniżej 13 roku życia
Pierwsza z tych grup to dzieci, które nie ukończyły 13 roku życia. Zgodnie z art. 426 kodeksu cywilnego małoletni, który nie ukończył lat trzynastu, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę. Do osiągnięcia tego wieku dzieci nie mają zdolności do czynności prawnych i przypisuje się im brak umiejętności przewidywania skutków własnych działań.

Odpowiadają wówczas za nie opiekunowie ustawowi lub faktyczni na mocy art. 427 kodeksu cywilnego, który stanowi, że ,,kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo, że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru. Przepis ten stosuje się również do osób wykonujących bez obowiązku ustawowego ani umownego stałą pieczę nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można”.

Rzeczone przepisy oznaczają, że za szkodę wyrządzoną przez dziecko do 13 roku życia odpowiada ten, kto sprawuje nad nim opiekę na mocy ustawy lub umowy, np.: rodzice, nauczyciel w szkole, opiekun wycieczki. Odpowiedzialność spoczywa także na osobach, które mimo braku obowiązku sprawują stałą opiekę nad małoletnim, np.: dziadkowie. Osoby sprawujące nadzór nad małoletnim powinny naprawić szkodę przez niego wyrządzoną. Rodzic lub opiekun, chcąc zwolnić się z odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę, musi udowodnić brak związku przyczynowego pomiędzy nienależytym wykonywaniem nadzoru a szkodą, co oznacza, że szkoda powstawałaby nawet, jeśli zobowiązany do nadzoru postępowałby starannie. Okolicznością wyłączającą odpowiedzialność opiekunów jest działanie dziecka w ramach obrony koniecznej lub w stanie wyższej konieczności.

Małoletni powyżej 13 roku życia
Druga grupa małoletnich to osoby, które ukończyły 13 rok życia. Zgodnie z art. 15 kodeksu cywilnego nabyły one ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Przyjmuje się, że osoby powyżej 13 roku życia  posiadają  pewną dojrzałość i są świadome swoich czynów oraz są w stanie przewidzieć ich skutki. Ponoszą one zatem odpowiedzialność za szkody przez siebie wyrządzone.  Na podstawie art. 415 kodeksu cywilnego ,,kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”. Powoduje to wyłączenie odpowiedzialności osób zobowiązanych do nadzoru na podstawie art. 427 kodeksu cywilnego. Dziecko trzynastoletnie powinno wiedzieć, do czego może prowadzić gra w piłkę pomiędzy blokami, przechodzenie na czerwonym świetle lub w niedozwolonym miejscu. W sytuacji wybicia szyby lub spowodowania wypadku z wyżej wymienionych przyczyn odpowiedzialność prawdopodobnie poniesie małoletni.

Wyłączenie odpowiedzialności opiekunów z art. 427 kc nie jest tu jednak bezwzględne. W sytuacjach, w których zostanie udowodniony brak rozeznania po stronie małoletniego powyżej 13 roku życia, odpowiedzialność za szkody przejmują osoby sprawujące nadzór nad nastolatkiem.

Wskazać należy że wg orzecznictwa Sądu Najwyższego z przepisu art. 426 kc nie wynika, że istnieje automatyzm w uznawaniu, że małoletni, który ukończył 13 lat, jest osobą dojrzałą w stopniu pozwalającym na ponoszenie winy. Jeśli zatem wina jest przesłanką odpowiedzialności małoletniego sprawcy szkody, konieczne jest ustalenie, czy w chwili zdarzenia skutkującego powstaniem szkody był on dojrzały w stopniu pozwalającym na działanie z rozeznaniem. W każdym przypadku szkody spowodowanej przez nastolatka to na poszkodowanym spoczywa obowiązek wykazania okoliczności jego dojrzałości, przemawiającej za działaniem z rozeznaniem, podobnie jak wszystkich innych przesłanek odpowiedzialności sprawcy szkody, opartych na ogólnych zasadach winy.

Podsumowując: małoletniemu poniżej 13 roku życia nie można przypisać winy za wyrządzoną przez niego szkodę. Winę ponosi ten, kto nadzoruje dziecko w momencie zaistnienia zdarzenia powodującego szkodę. W przypadku małoletnich powyżej 13 roku życia, kodeks cywilny stanowi, że są na tyle dojrzali, aby dostrzegać skutki swojego postępowania i w pewnym zakresie ponosić odpowiedzialność za działania powodujące szkodę. Do 18 roku życia za wyrządzoną przez dzieci szkodę odpowiadają rodzice. Kodeks cywilny przesądza o możliwości dochodzenia roszczeń odszkodowawczych od rodziców dzieci.

Jak uzyskać nieodpłatną pomoc?
Z nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego skorzystać może każda osoba fizyczna, która potwierdzi stosownym, pisemnym oświadczeniem, że nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej. Do darmowych świadczeń uprawnione są także osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, niezatrudniające innych osób w ciągu ostatniego roku, co należy potwierdzić dodatkowym oświadczeniem. Oświadczenia trzeba wypełnić i złożyć prawnikowi lub doradcy obywatelskiemu na początku wizyty.

Każda osoba, która chce skorzystać z porady, powinna wcześniej umówić się na wybrany dzień i godzinę wizyty w konkretnym punkcie.

Rejestracji można dokonać telefonicznie pod numerem wskazanym na stronie internetowej starostwa lub urzędu miasta na prawach powiatu. Stosowny numer telefonu można znaleźć też w serwisie https://np.ms.gov.pl, gdzie w większości przypadków da się też dokonać samodzielnej rejestracji drogą elektroniczną na wybrany termin.

Podczas rejestracji nie trzeba podawać żadnych swoich danych osobowych, ani informować o sprawie, w której potrzebujemy pomocy lub konsultacji.