> Edukacja prawna 2022 - artykuły tematyczne > Odliczenie darowizny od podatku

Edukacja prawna 2022 - artykuły tematyczne

V_marzec_Odliczenie darowizny od podatku

14 marca 2022

Odliczenie darowizny od podatku

„Zięć nie rodzina” – regularnie żartują klienci kancelarii dowiadując się, że planowana przez nich darowizna nieruchomości nie będzie korzystać z całkowitego zwolnienia od podatku od spadków i darowizn. Wszakże popularne zwolnienie przewidziane w art. 4a ustawy z dnia 28.07.1983 r. o podatku od spadków i darowizn znajdzie zastosowanie w razie darowizny na rzecz małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, ale już nie na rzecz zięcia, synowej i teściów. Takie rozwiązanie może rodzić zdziwienie, ale z drugiej strony obowiązuje ono od 2007 r., co oznacza, że we wcześniejszym okresie nie mogły na nie liczyć również te osoby, które dzisiaj korzystają z tego zwolnienia. Warto dodać, że podatek od spadków i darowizn nie został wymyślony w ostatnich dziesięcioleciach, lecz już od czasów starożytnych państwo domagało się wysokich danin publicznych w razie nieodpłatnego wzbogacenia się tytułem dziedziczenia czy darowizny.

Obowiązująca w Polsce ustawa o podatku od spadków i darowizn obciąża tym podatkiem nie tylko spadkobierców i obdarowanych, ale również wzbogaconych tytułem zapisu testamentowego, polecenia darczyńcy lub spadkodawcy, zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu, zasiedzenia, nieodpłatnego zniesienia współwłasności, nieodpłatnej: renty, użytkowania oraz służebności. Zgodnie z art. 1 ust. 2 wspomnianej ustawy podatkowi podlega również nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci oraz nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci. Zakres opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn jest więc dużo szerszy niż wynika to z jego nazwy.

Ustawodawca zdaje sobie sprawę, że rozporządzenia majątkiem między członkami rodziny są naturalnym zjawiskiem społecznym o olbrzymim znaczeniu gospodarczym, dlatego nie tylko łagodniej traktuje rozporządzenia majątkiem między osobami bliskimi niż między osobami, których nie łączy więź rodzinna, ale jak wskazuje przykład powyższego całkowitego zwolnienia od podatku preferuje wręcz rozporządzenia majątkiem między najbliższymi krewnymi. Jednak im dalsze pokrewieństwo lub powinowactwo obciążenie podatkiem od spadków i darowizn wzrasta, ostatecznie przekraczając poziom 20 % wartości wzbogacenia (zob. art. 15 ust. 1 ustawy).

Zgodnie z art. 14 ustawy wysokość podatku ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca, przy czym jak już powiedziano zaliczenie do grupy podatkowej następuje według osobistego stosunku nabywcy do osoby, od której lub po której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe.

Ustawa wyróżni trzy grupy podatkowe. Do I grupy zalicza małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów. Do II grupy zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych. Natomiast III grupa obejmuje innych nabywców.

Jak widać wspomniane na wstępie całkowite zwolnienie od podatku, przewidziane w art. 4a ustawy, nie obejmuje całej I grupy podatkowej. Można więc zrozumieć przywołane komentarze klientów kancelarii.

W typowej, nieskomplikowanej sytuacji, chcąc ustalić wysokość podatku od spadków i darowizn należnego od nabywcy zaliczonego do danej grupy w pierwszej kolejności należy ustalić tzw. „czystą wartość” wzbogacenia, którą zgodnie z art. 7 ust. 1 zd. 1 ustawy stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów, ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Kolejne przepisy ustawy szczegółowo określają, jakie jeszcze wartości należy odliczyć od tzw. „czystej wartości” wzbogacenia. Przykładowo zgodnie z art. 7 ust. 3 ustawy do długów i ciężarów zalicza się również koszty leczenia i opieki w czasie ostatniej choroby spadkodawcy, jeżeli nie zostały pokryte za jego życia i z jego majątku, koszty pogrzebu spadkodawcy, łącznie z nagrobkiem, w takim zakresie, w jakim koszty te odpowiadają zwyczajom przyjętym w danym środowisku, jeżeli nie zostały pokryte z majątku spadkodawcy, z zasiłku pogrzebowego lub nie zostały zwrócone w innej formie, oraz koszty postępowania spadkowego, wynagrodzenie wykonawcy testamentu, obowiązki wykonania zapisów i poleceń zamieszczonych w testamencie, wypłaty z tytułu zachowku oraz inne obowiązki wynikające z przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących spadków.

Ustaliwszy tzw. „czystą wartość” wzbogacenia powinniśmy następnie sprawdzić kwotę wolną od podatku, która zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy wynosi 9637 zł, jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej, 7276 zł, jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej, 4902 zł, jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.

Wspomina tzw. „czysta wartość” wzbogacenia to w rozumieniu ustawy podstawa opodatkowania. Zgodnie natomiast z art. 15 ust. 1 ustawy podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku, według skal przewidzianych w tym przepisie. Nie dotyczy to nabycia własności w drodze zasiedzenia, ponieważ w świetle art. 15 ust. 2 ustawy takie nabycie podlega opodatkowaniu w wysokości 7% podstawy opodatkowania, a przewidziane w art. 9 ust. 1 kwoty wolne od podatku nie mają w tym wypadku zastosowania.

Ustawodawca preferuje ponadto nieodpłatne wzbogacenia służące zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych podatników. Zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy w przypadku nabycia własności (współwłasności) budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, spółdzielczego prawa do domu jednorodzinnego albo udziału w takim prawie nie wlicza się do podstawy opodatkowania ich czystej wartości do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 m2 powierzchni użytkowej budynku lub lokalu. Przy czym nie dotyczy to nabycia dowolnym tytułem podlegającym opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn, ale wyłącznie w drodze dziedziczenia, zapisu zwykłego, zapisu windykacyjnego, dalszego zapisu, polecenia testamentowego, darowizny lub polecenia darczyńcy – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczana do I grupy. W przypadku nabywców zaliczanych do II grupy ulga dotyczy już tylko nabycia w drodze dziedziczenia, zapisu zwykłego, zapisu windykacyjnego, dalszego zapisu lub polecenia testamentowego. Jeżeli natomiast nabywcą jest osoba z III grupy, może on skorzystać z omawianej ulgi w razie nabycia w drodze dziedziczenia, zapisu zwykłego, zapisu windykacyjnego, dalszego zapisu lub polecenia testamentowego przez osoby zaliczane do III grupy podatkowej, o ile sprawował opiekę nad wymagającym takiej opieki spadkodawcą, na podstawie pisemnej umowy z podpisem notarialnie poświadczonym, przez co najmniej dwa lata od dnia poświadczenia podpisów przez notariusza.

Wymaga podkreślenia, że zgodnie z art. 5 ustawy owiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych.

Ustawa przewiduje też różnorakie inne zwolnienia od podatku od spadków i darowizn, z których część również stanowi wyraz preferowania przez ustawodawcę zaspokajania potrzeb mieszkaniowych. Zgodnie bowiem z art. 4 ust. 1 pkt 5 ustawy zwalnia się od podatku nabycie w drodze dziedziczenia praw do wkładu mieszkaniowego w spółdzielni mieszkaniowej przez osobę zaliczoną do I lub II grupy podatkowej, jeżeli spełnia warunki określone w art. 16 ust. 2 pkt 2-5 oraz spółdzielcze prawo do tego lokalu będzie przysługiwało nabywcy wkładu przez okres co najmniej 5 lat od dnia jego ustanowienia; warunek ten uważa się za zachowany także w przypadku przeniesienia przez spółdzielnię własności tego lokalu na nabywcę.

Z kolei zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 1 zwalnia się od podatku nabycie własności gruntów, stanowiących gospodarstwo rolne pod warunkiem spełnienia szczegółowo wymienionych w tym przepisie warunków, a zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 12 ustawy zwolnieniem objęte jest również nabycie przez rolnika pojazdów rolniczych i maszyn rolniczych oraz części do tych pojazdów i maszyn pod warunkiem, że te pojazdy i maszyny rolnicze w ciągu 3 lat od daty otrzymania nie zostaną przez nabywcę sprzedane lub darowane osobom trzecim; niedotrzymanie tego warunku powoduje utratę zwolnienia.

Podatnicy podatku są obowiązani złożyć, w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego, właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych według ustalonego wzoru (art. 17a ust. 1 zd. 1). Nie dotyczy to jednak przypadków, w których podatek jest pobierany przez płatnika (art. 17a ust. 2). Przy czym płatnikami podatku od dokonanej w formie aktu notarialnego darowizny, umowy nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub ugody w tym przedmiocie, umowy nieodpłatnego ustanowienia służebności oraz umowy nieodpłatnego ustanowienia użytkowania – są notariusze (art. 18 ust. 1).

Oznacza to, że notariusz nie rozliczy podatku od spadków i darowizn od nabycia m.in. spadku. I to nawet wtedy, gdy ustalenie praw do spadku następuje w kancelarii notarialnej w drodze sporządzonego przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia. Wynika to stąd, że postanowienia sądu w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku i akty poświadczenia dziedziczenia co do zasady nie wskazują jakichkolwiek składników majątkowych wchodzących w skład spadku, a jedynie przysługujące poszczególnym spadkobiercom udziały w całej masie spadkowej – obejmującej prawa i obowiązki majątkowe zmarłego. Te ostatnie, jak już powiedziano, zmniejszają tzw. „czystą wartość” wzbogacenia, a więc zmniejszają podstawę opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn.

Należy powtórzyć i podkreślić, że to nie notariusz (tym bardziej sąd spadku) rozlicza podatek od spadku. Mało tego, zgodnie z art. 4a ust. 1 pkt 1 oraz art. 4a ust. 1a ustawy warunkiem skorzystania przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę ze wspomnianego na wstępie całkowitego zwolnienia od podatku jest zgłoszenie nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku albo zarejestrowania przez notariusza w Rejestrze Spadkowym sporządzonego aktu poświadczenia dziedziczenia.

W pozostałych przypadkach (w których podatku nie rozlicza płatnik) zgodnie art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy warunkiem skorzystania ze zwolnienia z art. 4a ustawy jest zgłoszenie nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, określonego w art. 6 ustawy. Dalsze przepisy ustawy przewidują jednak wyjątki od tej zasady.

Częstym błędem w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne – a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę wolną od podatku przewidzianą dla I grupy podatników – jest pomijanie przez osoby wymienione w art. 4a ust. 1, zamierzające skorzystać z przewidzianego w tym przepisie całkowitego zwolnienia od podatku, że warunkiem skorzystania z tego zwolnienia jest udokumentowanie otrzymania środków pieniężnych dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym, co w szczególności uniemożliwia skorzystanie z tego zwolnienia przez obdarowanych gotówką, a nie np. w drodze przekazu czy przelewu środków pieniężnych.

Powyższe uwagi, chociaż dotyczą tylko najbardziej typowych sytuacji, w których pojawia się opodatkowanie podatkiem od spadków i darowizn, potwierdzają, że nie jest to prosta materia. W szczególności nie wystarczy być bliskim krewnym osoby, dzięki której uzyskuje się nieodpłatne wzbogacenie, aby móc skorzystać z przewidzianych prawem zwolnień i ulg podatkowych. Nawet bowiem najbliższe pokrewieństwo nie zwalnia od konieczności złożenia deklaracji podatkowej – jeżeli podatku nie rozlicza notariusz – i dopełnienia szeregu związanych z tym obowiązków, w szczególności dochowania przewidzianych w ustawie terminów i przedłożenia we właściwym urzędzie skarbowym odpowiednich dokumentów. W razie wątpliwości nie należy zatem improwizować, lecz skonsultować je np. na infolinii Krajowej Informacji Skarbowej (KIS) albo z prawnikiem świadczącym nieodpłatną pomoc prawną.

Niepoprawny numer telefonu
Wiadomość została wysłana na twój nr.
Dziękujemy za pomoc.
×
Skip to content