Czynny żal – kto, kiedy i jak może go przygotowywać?

Czynny żal to zawiadomienie złożone do właściwego organu o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Uwalnia od kary za naruszenie przepisów prawa podatkowego, jeżeli spełnia wszystkie ustawowe przesłanki do jego zastosowania. Oznacza to, że nie wszczyna się postępowania karnego skarbowego, a wszczęte się umarza.

Kto może złożyć czynny żal?
Sprawca, czyli każdy, kto popełnił skarbowy czyn zabroniony.
Na takiej samej zasadzie jak sprawca odpowiada za przestępstwa lub wykroczenia skarbowe ten, kto zajmuje się sprawami finansowymi innej osoby (art. 9 § 3 k.k.s.).

Kiedy można złożyć zawiadomienie?
Do momentu, kiedy organ ścigania powziął wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, bądź też do rozpoczęcia przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.

Przesłanki czynnego żalu (art. 16 k.k.s.)
a) złożenie zawiadomienia do organu powołanego do ścigania, dokonane przez sprawcę po popełnieniu czynu, ujawniające istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu,
b) uiszczenie całej wymagalnej należności publicznoprawnej uszczuplonej popełnionym czynem zabronionym w terminie wyznaczonym przez organ,
c) złożenie przedmiotu podlegającego przepadkowi albo jego równowartości pieniężnej,
d) niewystąpienie negatywnych przesłanek przedmiotowych, określonych w art. 16 § 5 k.k.s., oraz negatywnych przesłanek podmiotowych z art. 16 § 6 k.k.s.,
e) dochowanie właściwej formy zawiadomienia.

Ujawnienie istotnych okoliczności czynu jest to przekazanie organowi ścigania wszystkich kluczowych elementów związanych z czynem, czyli czas i miejsce jego popełnienia oraz znamiona. Ponadto sprawca zobowiązany jest wskazać wszystkie osoby współdziałające, o których wiedział. Wykazanie braku stosownej wiedzy co do współdziałających obciąża składającego zawiadomienie.

Przymus uiszczenia w całości uszczuplonej i wymagalnej należności publicznoprawnej dotyczy tylko tych przypadków, gdzie nastąpiło faktyczne uszczuplenie. Uszczuplona należność powinna być uregulowana w całości wraz odsetkami. Choć obowiązek zapłaty odsetek nie wynika bezpośrednio z art. 53 § 27 k.k.s., to jednak podstawą do niego jest treść art. 51, 53 i art. 55 § 1 Ordynacji podatkowej.
Ustawa nie zawiera wymogu, aby sam sprawca uiścił należność. Obowiązek ten może zostać zrealizowany przez inne osoby np. w imieniu lub na rzecz, których sprawca działał.

Termin zapłaty uszczuplonej należności publicznoprawnej powinien być wyznaczony przez organ, który zobligowany jest wziąć pod uwagę sytuację majątkową sprawcy oraz wysokość uszczuplonej należności, tak aby wykonanie obowiązku zapłaty było realne. Jeżeli czyn zabroniony nie polega na uszczupleniu tej należności, a orzeczenie przepadku przedmiotów jest obowiązkowe, sprawca powinien złożyć te przedmioty, natomiast w razie niemożności ich złożenia - uiścić ich równowartość pieniężną; nie nakłada się obowiązku uiszczenia ich równowartości pieniężnej, jeżeli przepadek dotyczy przedmiotów, których posiadanie jest zabronione.

Negatywne przesłanki przedmiotowe:
Zawiadomienie jest bezskuteczne, jeżeli zostało złożone (art. 16 § 5 k.k.s.):
1) w czasie, kiedy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego; czyli posiadał informacje nie tylko o charakterze procesowym, lecz także płynąca z czynności operacyjno-rozpoznawczych, dające podstawę do podjęcia czynności sprawdzających,
2) po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.

Negatywne przesłanki podmiotowe:
W myśl art. 16 § 6 k.k.s. przepisu § 1 nie stosuje się wobec sprawcy, który:
1) kierował wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego;
2) wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, polecił jej wykonanie ujawnionego czynu zabronionego;
3) zorganizował grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego albo taką grupą lub związkiem kierował, chyba że zawiadomienia, o którym mowa w § 1, dokonał ze wszystkimi członkami grupy lub związku;
4) nakłaniał inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.
Zatem z dobrodziejstwa czynnego żalu nie mogą skorzystać: prowokatorzy, sprawcy, którzy zorganizowali lub kierowali grupą przestępczą, sprawcy polecający i kierowniczy.

Formy czynnego żalu:
- na piśmie
- ustnie do protokołu
- elektronicznie.

Ustawa nie precyzuje żadnych wymogów formalnych tego pisma poza tym, że musi ono w swej treści ujawniać istotne okoliczności czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu. Jednak zasada stosowania odpowiednio przepisów kpk, w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe wskazuje, że zawiadomienie powinno czynić zadość wymogom pisma procesowego z art. 119 § 1kpk , zatem powinno zawierać :
1) oznaczenie organu, do którego jest skierowane, oraz sprawy, której dotyczy;
2) oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo;
3) treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem (tj. określenie popełnionego czynu, istotne okoliczności oraz osoby współpracujące, informacja czy popełniony czyn został naprawiony np. czy złożono wymaganą deklaracje i wpłacono należność)
4) datę i podpis składającego pismo.

Złożenie czynnego żalu ustnie do protokołu, wymaga dokonania tej czynności osobiście przez sprawcę.
Zawiadomienia elektronicznie można dokonać za pomocą skrzynki ePUAP właściwego urzędu skarbowego lub za pośrednictwem portalu podatkowego – chociaż ustawodawca rekomenduje raczej to pierwsze rozwiązanie. W tym celu należy wykorzystać wzór pisma ogólnego.

Szczególny rodzaj czynnego żalu- art. 16 a kks.
Nie podlega karze za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe sprawca czynu zabronionego dotyczącego złożenia deklaracji lub przesłania księgi (części ewidencyjnej pliku JPK jeżeli po jego popełnieniu została złożona organowi podatkowemu prawnie skuteczna korekta deklaracji lub księgi dotycząca obowiązku, którego nieprawidłowe wykonanie stanowi ten czyn zabroniony. Jeżeli nastąpiło uszczuplenie, przepis ten stosuje się jeżeli należność ta została uiszczona niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie wyznaczonym przez organ.

W tym przypadku nie ma potrzeby składania czynnego żalu. Prawidłowo dokonana korekta wystarcza dla uniknięcia ewentualnej odpowiedzialności karnej skarbowej.

Podstawa prawna - art. 16 oraz art. 16 a ustawy z dnia 10.09.1999 r. Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 408)