Błąd w sztuce lekarskiej – kiedy pacjent ma prawo do odszkodowania?

Każdy pacjent ma prawo oczekiwać, że uzyska od lekarza należytą pomoc medyczną. Zgodnie bowiem z art. 4 ustawy z dnia 05 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (tj. Dz. U. z 2023 r., poz. 1516) lekarz ma obowiązek wykonywać zawód, zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością. Co jednak, gdy lekarz naruszy ten obowiązek, a naruszenie to spowoduje u pacjenta szkodę? Czy w takim wypadku pacjentowi przysługuje prawo do odszkodowania?

Generalnie należy uznać, że odpowiedzialność odszkodowawcza lekarza wystąpi, gdy popełni on tzw. błąd w sztuce lekarskiej. Dla przyjęcia zaś, że wystąpił błąd lekarski, czyli obiektywna sprzeczność z powszechnie przyjętymi zasadami i regułami postępowania dyktowanymi przez naukę i praktykę medyczną, koniecznym jest wykazanie, że popełniono błąd diagnostyczny, czyli wadliwie rozpoznano stan zdrowia, bądź – przy prawidłowym rozpoznaniu – zastosowano niewłaściwą metodę leczenia, bądź wreszcie przy prawidłowej diagnozie – popełniono błąd w zakresie sposobu leczenia. Jednocześnie należy podkreślić, że spowodowanie szkody w warunkach błędu w sztuce medycznej (lekarskiej) jest specyficzną postacią deliktu prawa cywilnego, którego zaistnienie wymaga spełnienia się przesłanek odpowiedzialności z tego tytułu, czyli działania lub zaniechania, z którego wynika szkoda, szkody oraz związku przyczynowego między nimi. W orzecznictwie sądowym podkreśla się przy tym, że błąd w sztuce medycznej (lekarskiej) stanowi czynność lekarza niezgodną z nauką medycyny w zakresie dla niego dostępnym, zaś elementem koniecznym dla przypisania mu winy za ten błąd jest jego umyślność lub niedbalstwo (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 01 kwietnia 1955 r., IV CR 39/54, LEX nr 118379). Jednocześnie, o przypisaniu winy, a tym samym i odpowiedzialności odszkodowawczej lekarza można mówić jedynie w sytuacjach gdy porównanie postępowania lekarza z przyjętym standardem leczenia wypadnie na niekorzyść lekarza, przy czym od lekarza nie można wymagać osiągnięcia ściśle określonego efektu w zakresie sposobu leczenia, zwłaszcza w sytuacjach wątpliwych, jeżeli zachowana jest wymagana staranność dla danego rodzaju zabiegu, czy też postawienia właściwej diagnozy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 1970 r., II CR 543/70, LEX nr 1220).

W świetle powyższego należy stwierdzić, że w razie wystąpienia tak rozumianego błędu lekarskiego, pacjentowi będzie przysługiwało prawo do stosownego odszkodowania za szkody będące następstwem tego błędu. W szczególności może ono obejmować rekompensatę z tytułu strat rzeczowych (np. kosztów leczenia pozostających w związku z błędem lekarskim) lub krzywdy (fizycznej i psychicznej) doznanej przez pacjenta w następstwie tego błędu.
Należy przy tym zauważyć, że poszkodowany pacjent nie zawsze będzie musiał wykazać bezpośredni związek działania lub zaniechania lekarza z powstałą u niego szkodą. W orzecznictwie sądowym podkreśla się bowiem, że ustalenie skutków pewnych w tzw. procesach lekarskich, praktycznie byłoby często niemożliwe, gdyż związki zachodzące w dziedzinie medycyny są skomplikowane i nie da się ich sprowadzić do prostego wynikania jednego zjawiska z drugiego (tak m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2012 r., IV CSK 245/11, LEX nr 1164750). Wystarczy więc, by występujące powiązania cechował odpowiednio wysoki stopień prawdopodobieństwa, umocowany w okolicznościach sprawy doświadczeniem, zasadami wiedzy i regułami logicznego rozumowania (tak m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2007 r., II CSK 285/07, LEX nr 490418).

Na marginesie należy wskazać, że roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. W związku z tym pacjent może skutecznie dochodzić odszkodowania za błąd lekarski w terminie trzech lat od daty ujawnienia się skutków błędu lekarskiego, nie później jednak niż w okresie dziesięciu lat od popełnienia tego błędu przez lekarza. Po tym czasie roszczenie o odszkodowanie z tego tytułu może się przedawnić (co uniemożliwia co do zasady jego przymusowe dochodzenie).

Reasumując, nienależyte wykonywanie przez lekarza obowiązków w zakresie procesu leczenia pacjenta, od czynności diagnostycznych po wybór metody i sposobu leczenia, może rodzić prawo pacjenta do odszkodowania, jeśli można zarzucić lekarzowi podjęcie czynności niezgodnej z nauką medycyny w zakresie dla niego dostępnym, której towarzyszy umyślność lub niedbalstwo. Jednocześnie, zakres należnego pacjentowi odszkodowania z tytułu szkody wyrządzonej mu nienależytym wykonywaniem obowiązków lekarza może być szeroki i obejmować zarówno odszkodowanie rzeczowe, jak i zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę fizyczną i psychiczną. Odszkodowanie za błąd lekarski, jak każde roszczenie o charakterze majątkowym ulega jednak przedawnieniu, przez co jego ewentualne (przymusowe) dochodzenie jest ograniczone ustawowym terminem.